Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

2022-08-30

 

Pochodzenie   rodziców,   ich   role   zawodowe,  tradycje rodzinne, aspiracje, sukcesy i niepowodzenia, wartości i postawy są podstawą tego, jakie decyzje edukacyjno – zawodowe   podejmują   ich   dzieci.   Na   istotne   znaczenie   rodziców  w wyborach i   sukcesie   zawodowym   swoich   dzieci, w tym w kształtowaniu ich aspiracji   wskazywała   również   w   swojej pracy dr Dobrochna Bach - Golecka.^[2]

„Badania  empiryczne  wskazują,  że  zasadniczo  rodzice  poświęcają zróżnicowaną  uwagę  kwestiom  związanym  z  edukacją  swoich  dzieci;  w szczególności zaś występuje   pozytywna   korelacja pomiędzy stopniem wykształcenia, zwłaszcza matki, a ilością czasu przeznaczanego na wsparcie procesu kształcenia dzieci.  Znaczenie wpływu rodziców na proces edukacji dzieci rozpatrywany jest w ramach dwóch płaszczyzn: po pierwsze, w odniesieniu do tzw. międzypokoleniowej transmisji  modeli  działania  oraz  po  drugie,  w  nawiązaniu  do  perspektywy edukacji  dzieci  przez  rodziców (…).  Płaszczyzna druga wpływu rodziców na proces kształcenia dzieci dotyczy z kolei analizy bezpośredniego kształtowania aspiracji i celów edukacyjnych dzieci poprzez prezentowanie właściwych wzorców zachowań (standardów) i działań przez rodziców, w szczególności przez prezentację własnych osiągnięć edukacyjnych. Powyższe analizy wskazują na istotną rolę rodziców w procesie kształtowania odpowiednich nawyków edukacyjnych dzieci, wspierania ich edukacji i pobudzania motywacji do osiągania optymalnych wyników w nauce.”

 

Rola rodziców w procesie wyboru przyszłości edukacyjno-zawodowej zaczyna się już od najwcześniejszych lat również poprzez uczenie swoich dzieci kluczowych umiejętności społecznych, nie zawsze bezpośrednio związanych z konkretnymi czynnościami zawodowymi. Należą do nich między innymi:

• umiejętność nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
• zdolność komunikowania się z otoczeniem,
• umiejętność pracy w zespole,
• zdolność podejmowania decyzji,
• umiejętność stawiania sobie celów i ich realizowania,
• zdolność rozwiązywania problemów,
• świadomość swoich możliwości i ograniczeń,
• umiejętności organizacyjnych,
• sumienności i odpowiedzialności wobec własnych zobowiązań,
• zdolności wprowadzania innowacji,
• odporności na stres.

 

Rola rodzica, jako podstawowego źródła postaw i wiedzy o świecie pracy zawodowej to jednak również ogromna odpowiedzialność. Musimy pamiętać, że bycie pierwszym doradcą zawodowym swojego dziecka nie oznacza, że dokonujemy za nasze dziecko tych ważnych wyborów.

Wybór zawodu i dalszej ścieżki edukacyjnej przypada na okres, kiedy kształtująca się właśnie tożsamość młodego człowieka jest szczególnie krucha, ryzyko, że przyjmie od wizję Rodzica za własną jest więc szczególnie duże. Polskie badania nad charakterem stosunków pomiędzy rodzicami a dziećmi wykazują wielkie przywiązanie młodzieży do domu rodzinnego przy jednocześnie często występujących konfliktach.^[3] Tym istotniejsze   jest,   aby  rodzice  byli świadomi swojego wpływu, własnych przekonań i uprzedzeń,  na   wybory   swoich   dzieci.  Poniżej zamieściłam niektóre z przekonań i stereotypów, które usłyszałam od rodziców w trakcie mojej pracy w poradni psychologiczno – pedagogicznej, a które mogą mieć istotny wpływ na wybory dokonywane przez dzieci.

Wybrane uprzedzenia, które mogą wpłynąć na redukcję wyborów  edukacyjno – zawodowych:

• Rodzice, którzy nie cierpią swojej pracy nie chcą, by ich dzieci taką wykonywały; wielu rodziców uważa, że „wiedzą, co jest najlepsze” dla dziecka,
• Najważniejsza jest: dochodowa praca lub bezpieczna praca lub niezagrażająca życiu,
• Niektóre zawody są tylko dla kobiet a niektóre tylko dla mężczyzn,
• Rodzice, którzy znajdują satysfakcję z własnej pracy chcą, by ich dzieci podążały tą samą drogą, bez względu na preferencje dzieci,
• Czysta praca, niezbyt czasochłonna, żeby nie doprowadziła do utraty życia osobistego,
• Lepsza jest praca blisko domu, żeby nie trzeba było dojeżdżać, nie na wsi, bez nocnych zmian.

 

Rodzice    są    też    zazwyczaj   pierwszym  i  podstawowym   źródłem   informacji    o konkretnych szkołach i ścieżkach zawodowych,  źródłem tym ważniejszym, że wysoce   wiarygodnym.   Tym   ważniejsze   jest,   aby sami dysponowali wiarygodną i sprawdzoną wiedzą.

Musimy pamiętać, że wybór zawodu powinien opierać się przede wszystkim na wnikliwym poznaniu predyspozycji  zawodowych  młodego  człowieka,   jego  mocnych, ale i słabych stron, zainteresowań i umiejętności. Wymagania współczesnego rynku pracy również nie są bez znaczenia, jednak w obecnym, tak szybko zmieniającym się świecie, nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jakie będą rzeczywiste oczekiwania pracodawców za kilka czy kilkanaście lat.  Rodzice, w dobrej wierze, próbują przełożyć własne doświadczenie na doświadczenie swoich dzieci, co nie zawsze jest możliwe i efektywne. Jeśli robimy to, do czego zostaliśmy stworzeni, nasza szansa na sukces, także finansowy, jest znacznie większa. Dlatego warto raczej wesprzeć   własne   dziecko   w   odkrywaniu   jego   potencjału i poszerzaniu wiedzy o współczesnym świecie pracy zawodowej, niż wprost przekładać własne doświadczenie na decyzje podejmowane przez dzieci.

Poznać siebie oznacza poznać swoje^[4]:

• zainteresowania,
• predyspozycje,
• zdolności, talent,
• umiejętności,
• temperament,
• cechy charakteru
• wartości,
• możliwości intelektualne,
• postawy,
• przekonania,
• stan zdrowia.

 

W poznawaniu potencjału i predyspozycji dziecka pomocne mogą być testy i ankiety dostępne   w   sieci,   a   także   wizyta  u doradcy zawodowego. Im więcej informacji z   różnych  źródeł,   tym   lepiej.   Po   zebraniu   puli   informacji  warto się wspólnie z     dzieckiem     zastanowić  –  które    z    ujawnionych   zainteresować,   uzdolnień    i umiejętności rzeczywiście chce rozwijać, a następnie – w jakich zawodach mogą być one atutem i szansą na sukces.

Co warto wiedzieć o konkretnych zawodach? Przede wszystkim:

•          jakie czynności zawodowe wykonuje osoba w danym zawodzie,

•          jakie są wymagania wobec osób zainteresowanych określonym zawodem,

•          w jakich warunkach wykonuje się pracę w danym zawodzie,

•          jakie są przeciwwskazania do pracy w danym zawodzie (kto nie powinien wykonywać tego zawodu głównie ze względu na stan zdrowia),

•          jakie trzeba mieć wykształcenie, by zdobyć kwalifikacje zawodowe,

•          jakie są możliwości doskonalenia zawodowego, poszerzania zakresu kompetencji w zawodzie, 

•          jakie są szanse na znalezienie pracy.

 

Informacje   o   zawodach   spotykanych   na   rynku   pracy   znaleźć   można   m.in.  w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności opracowanej na potrzeby rynku pracy przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Jest ich tam aż 2360. Na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.psz.praca.gov.pl) można znaleźć wyszukiwarkę zawodów, która umożliwia wyszukiwanie zawodu według jego nazwy.

Istnieją również programy komputerowe i strony internetowe służące wyszukiwaniu informacji zawodowych i edukacyjnych, filmy o zawodach – www.koweziu.edu.pl (Strefa ucznia), perspektywy3d.  Warto zajrzeć na wybrane strony internetowe: „„ www.men.gov.pl, www.ore.edu.pl, WWW kuratorium oświaty,  WWW szkół.

Kolejnym   ważnym   krokiem  w  budowaniu  drogi   zawodowej   jest wybór szkoły, a w zasadzie zaplanowanie ścieżki edukacyjnej umożliwiającej zdobycie kwalifikacji do   wymarzonego   zawodu.   Wybór   szkoły   średniej  przez nastolatka jest trudnym i ważnym zadaniem, ale oczywiście możliwym do zrealizowania, szczególnie wtedy, kiedy uzyska on wsparcie rodziców. Warto zdobyć jak najwięcej informacji o różnych typach szkół i możliwościach, jakie oferują, taka wiedza zdecydowanie ułatwi podjęcie decyzji.

Istnieję   również   inne   źródła   informacji  o  zawodach systemie oświaty i szkołach w okolicy. Są to spotkania z przedstawicielami szkół, rodzina, znajomi, targi edukacyjne, prezentacje szkół, tzw. „Drzwi Otwarte” szkół, akcje promocyjne szkół, informatory szkolne, broszury, ulotki, media, tzw. poczta pantoflowa. Im więcej zebranych informacji, tym większe szanse na dobry wybór.

 

2.   JAK  MĄDRZE WSPIERAĆ WŁASNE DZIECKO W WYBORZE SZKOŁY I ZAWODU?

 

Praca jest jedną z głównych form aktywności dorosłego człowieka. Stanowi ona istotną wartość dla społeczeństwa, ponieważ jej wykonywanie prowadzi do osiągania wytworów   kultury,   dóbr   materialnych   lub   usług, ale jest też niezmiernie ważna w kontekście dobrostanu i rozwoju  jednostki. Wymaga odpowiedniego przygotowania – starannej edukacji szkolnej i właściwego usytuowania ucznia na ścieżce zawodowej. Wymienia się kilka istotnych funkcji pracy. Dotyczą one zarówno życia jednostek, jak i całych grup^[5]:

• Jest formą aktywności człowieka (potrzeby jednostki, zarówno te biologiczne, jak i wyższego rzędu wyznaczają tę aktywność; w pracy człowiek może realizować   zainteresowania,   odczuwać   własną   przydatność i użyteczność, a   tym samym – znajdować   satysfakcję;   kształtuje  ona osobowość jednostki i przyczynia się do ogólnego rozwoju człowieka);
• Wyznacza     pozycję  zawodową   i   społeczną   jednostki   (wiąże   się   ona    z organizacją społeczną i przypisanymi rolami; sposób realizacji ról zawodowych jest wartościowany,  oceniane są osiągnięcia i możliwości człowieka; pozycja zawodowa określa stosunek innych ludzi do jednostki, tzn. dobry   specjalista   i   rzetelny   pracownik   cieszy się społecznym szacunkiem i uznaniem);
• Jest   źródłem dochodów umożliwiających realizację i rozwój potrzeb jednostki i jej rodziny (warunkuje egzystencję i określa jej poziom).

 

Nic więc dziwnego, że w większości prawidłowo funkcjonujących rodzin, rodzice chcą i   próbują   uczestniczyć   w   tak  ważnych decyzjach dzieci, jakim jest wybór szkoły i zawodu. Co więcej, badania pokazują, że również młodzi ludzie nie mają nic przeciwko takiemu uczestnictwu.

Czy   warto  być doradcą swojego dziecka w sprawach związanych z wyborem szkoły i zawodu? Zdecydowanie tak. Oto wybrane argumenty, które przemawiają za powyższą tezą:

 

Rodzicu!

• dobrze znasz swoje dziecko,
• możesz motywować je do szukania odpowiedzi na pytanie „Co chcę robić w życiu?”, wiesz co je motywuje,
• stanowisz dla dziecka najważniejszy punkt odniesienia w rozumieniu świata, także tego związanego z pracą zawodową, czy uczeniem się,
• przekazujesz informacje o zawodach, szkołach, pracy zawodowej; często jesteś pierwszym źródłem informacji, któremu Twoja córka lub syn z zaufaniem przyklejają etykietę „wiarygodne”,
• dzielisz się z dzieckiem swoją wiedzą i własnymi doświadczeniami zawodowymi.

 

Jeżeli zatem zarówno dzieci, jak i rodzice chcą tego współdziałania i jeżeli wiadomo, że   ono   realnie   ma   miejsce,   warto, żeby miało charakter konstruktywny, twórczy i pomocny. Wspierając swoje dziecko w wyborze ścieżki edukacyjnej i zawodowej, rodzic przede wszystkim może:

• zaobserwować, jakie czynności chętnie wykonuje córka lub syn, co ich pasjonuje, zajmuje, ciekawi i rozmawiać z nim na ten temat, są one bowiem pierwszym źródłem informacji o jego zainteresowaniach,
• przyglądać się temu, w których zajęciach pozalekcyjnych  dziecko czuje się jak przysłowiowa „ryba w wodzie”,
• rozmawiać na temat intersujących córkę lub syna przedmiotów szkolnych, zajęć pozalekcyjnych, innych czynności, działań i obiektów, które są dla niej/ niego interesujące,
• towarzyszyć w codziennych obowiązkach – to pozwala na zaobserwowanie przejścia z dziecięcej fazy marzeń, zawodowych fantazji („Będę sławną piosenkarką, albo lekarzem”) poprzez fazę kształtujących się zainteresowań  do krystalizacji konkretnych pomysłów na siebie („Interesują mnie samochody, więc wybiorę szkołę zawodową i będę mechanikiem samochodowym”), ponieważ towarzyszenie to trwa wiele lat, znów warto o tym dziecku opowiedzieć przed wyborem szkoły średniej,
• jakie   role   zawodowe   przyjmowało dziecko w zabawach – opowiedzieć mu o tym, bez wyciągania własnych wniosków, ale jako inspirację do rozmowy,
  • pytać, jakie zawody osób z rodziny, przyjaciół, znajomych mu się podobają, co konkretnie jest w nich interesujące,
  • opowiedzieć dziecku o własnych wyborach zawodowych, ale znów bez wyciągania wniosków, a raczej jako inspirację do refleksji,
  • w razie potrzeby wskazać strony w Internecie, gdzie można wykonać autodiagnozę własnych preferencji i predyspozycji,
  • zaproponować wizytę u doradcy zawodowego,
  • zaproponować towarzystwo w trakcie wycieczki na targi szkół i na dni otwarte do wybranych szkół i uczestniczyć w nich, jeśli dziecko wyrazi taką wolę.

 

Szczegółowe pomysły zapewne można by jeszcze mnożyć, jednak kluczowe jest, aby aktywność rodzica koncentrowała się na obserwacji, rozmowie i dostarczaniu wskazówek, a nie gotowych rozwiązań.

 

A na koniec cytat:

„Rolą rodzica jest stać zawsze przy dziecku. Kiedy wybiera się podstawówkę, rodzic kroczy na przedzie, a za nim idzie dziecko. Potem przy wyborze szkoły średniej jest już z boku, a przy wyborze studiów - z tyłu, jako wsparcie”.^[6]

 

Ilona Bojakowska

Sulejówek, 25.10.2018r

 

 

Bibliografia:

Bach - Golecka D.   Rola   rodziców   (prawa,   obowiązki,   sposób organizowania się i reprezentacji)  w wybranych systemach kwalifikacji , IBE, Warszawa 2011,

Gałęska U.,   Rola   rodziny   w   wyborach   edukacyjno – zawodowych   młodzieży w: „Wychowanie w Rodzinie” t. VIII (2/2013), Zielona Góra 2013

Grzesiak K, Zinkiewicz B. Kim zostanie moje dziecko?  MEN Kraków 2011

Obidniak D., Pfeiffer A., Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód  i szkołę ponadgimnazjalną,  KOWEZiU, Warszawa 2013 r.

Wieczorek G., Rodzice a wybór zawodu, w :Problemy Profesjologii nr 2,  Zielona Góra 2009

 

Zasoby internetowe:

http://biblioteka-krk.ibe.edu.pl/opac_css/doc_num.php?explnum_id=934

www.men.gov.pl

www.ore.edu.pl